Embætti forseta Íslands

2022

Forseti Íslands er þjóðhöfðingi Íslendinga. Hann er eini fulltrúi ríkisins sem kosinn er af allri þjóðinni í beinni kosningu. Embætti forseta var stofnað þegar Ísland varð lýðveldi
17. júní árið 1944 og eru ítarleg ákvæði um það í stjórnarskránni sem þá tók gildi. Embætti forseta rekur skrifstofu í Reykjavík en búsetu hefur forseti haft á Bessastöðum á Álftanesi.

Embættið
Starfssviði og völdum forseta má í grófum dráttum skipta í sex þætti þótt þetta sé að sjálfsögðu ekki tæmandi listi:
Formlegt hlutverk í stjórnskipun.
Vald til synjunar laga.
Pólitískt áhrifavald.
Landkynning.
Störf í samfélagsþágu.
Sameiningartákn.

Formlegt hlutverk
Í stjórnarskrá lýðveldisins Íslands frá 1944 er kveðið á um stöðu forseta í stjórnskipun landsins, kjörgengi, tilhögun kosninga og skyld málefni. Þar segir að forseti fari með löggjafarvaldið ásamt Alþingi og framkvæmdarvaldið með öðrum stjórnarvöldum. Jafnframt segir meðal annars að hann skipi ráðherra, geri samninga við önnur ríki, geti látið leggja fyrir Alþingi frumvörp til laga og rofið þing. Öll þessi ákvæði verður þó að skoða í ljósi fyrstu greinar stjórnarskrárinnar, þess grundvallar að Ísland er lýðveldi með þingbundinni stjórn. Þar að auki kveður stjórnarskráin á um ábyrgðarleysi forseta á stjórnarathöfnum enda láti hann ráðherra framkvæma vald sitt.

Vald til synjunar laga
Í 26. grein stjórnarskrárinnar segir að forseti geti synjað um staðfestingu laga frá Alþingi og taki þau þá engu að síður gildi en verði lögð í dóm kjósenda í þjóðaratkvæðagreiðslu. Þegar unnið var að gerð stjórnarskrárinnar á sínum tíma var sérstaklega tekið fram að þetta gæti forseti gert án þess að atbeini ráðherra þyrfti að koma til.

Pólitískt áhrifavald
Forseti getur látið til sín taka á hinu pólitíska sviði, einkum þegar mynda þarf ríkisstjórnir og ekki er ljóst hvernig það muni ganga. Forseti afhendir þá þeim formanni stjórnmálaflokks sem hann telur líklegastan til að geta myndað ríkisstjórn svokallað stjórnarmyndunarumboð. Í krafti þess hefur formaðurinn stjórnarmyndunarviðræður en mistakist þær lætur hann umboðið af hendi. Forseti færir það þá næsta formanni og svo koll af kolli eins og þörf krefur.
Loks má vera að forseti vilji hafa áhrif á pólitískar ákvarðanir. Í samtölum við forsætisráðherra eða aðra ráðherra getur hann lýst stuðningi eða andstöðu við tiltekin áform stjórnvalda og látið í veðri vaka að hann muni segja þá skoðun sína í ræðum og ávörpum, undir rós eða tæpitungulaust. Þetta hafa allir forsetar lýðveldisins gert, í mismiklum mæli þó.

Landkynning
Forsetinn er þjóðhöfðingi Íslands. Hann fer í opinberar heimsóknir til annarra þjóðhöfðingja og er gestgjafi þeirra hér á landi. Hann sækir einnig margvíslega fundi og ráðstefnur og vinnur að því að auka áhuga útlendinga á Íslandi og íslensku samfélagi og atvinnulífi.

Störf í samfélagsþágu
Forseti Íslands er verndari ýmissa samtaka og viðburða auk tímabundinna verkefna í þágu góðra málefna. Auk þess veitir hann verðlaun og viðurkenningar og sæmir fólk fálkaorðunni. Forseti heimsækir byggðir landsins, ýmist í formi opinberrar heimsóknar eða vinnuferðar, afhendir verðlaun á borð við Íslensku bókmenntaverðlaunin og tekur á móti gestum á forsetasetrinu við margvísleg tilefni. Loks má nefna að forseti hefur yfirumsjón með rekstri Bessastaða, nýtingu landareignarinnar þar og munum og minjum.

Sameiningartákn
Forseti Íslands er eini embættismaður ríkisins sem kosinn er beinni kosningu allra kjósenda. Frá upphafi var þess vegna litið svo á forseti ætti að stefna að því að vera „sameiningartákn“ Íslendinga. Með því var átt við að í embætti sínu kæmi hann fram fyrir hönd þjóðarinnar allrar innanlands sem utan. Í störfum sínum myndi hann gæta fyllsta hlutleysis; hygla ekki einum stjórnmálaflokki umfram aðra og ganga ekki erinda sérstakra hagsmunahópa. Þar að auki er forseta ætlað að tala til þjóðar sinnar á tímamótum og örlagastundum. Má þar nefna nýársávörp og ræður við setningu Alþingis og einnig þegar voði eða vá dynur yfir, til dæmis eldgos eða snjóflóð. Með þessum hætti stuðlar forseti að einingu og eflir virðingu Íslendinga fyrir eigin sögu, tungu og náttúru, þeim þáttum sem saman gera þá öðrum fremur að sérstakri þjóð meðal þjóða.

Skrifstofa forseta Íslands
Embætti forseta Íslands rekur skrifstofu í Reykjavík. Meðal verkefna hennar er að vera forseta til aðstoðar við störf hans, annast skipulag viðburða og heimsókna, svara erindum fyrir hönd forseta, upplýsa almenning um verkefni forseta og sjá um húsnæði embættisins.

Vefsíða: www.forseti.is

Stjórnendur

Guðni Th. Jóhannesson
forseti Íslands
2016-
Ólafur Ragnar Grímsson
forseti Íslands
1996-2016
Vigdís Finnbogadóttir
forseti Íslands
1980-1996
Kristján Eldjárn
forseti Íslands
1968-1980
Ásgeir Ásgeirsson
forseti Íslands
1952-1968
Sveinn Björnsson
forseti Íslands
1944-1952

Ísland, atvinnuhættir og menning

© 2023 Sagaz ehf | Allur réttur áskilinn | Skilmálar & persónuvernd